ავტომობილის ძრავა, თავისი მუდმივი წვითა და მოძრავი ნაწილების ხახუნით, წარმოუდგენელ რაოდენობას სითბოს გამოყოფს. თუ ეს სითბო სათანადოდ არ გაიფანტა, ძრავა გადახურდება, რაც კატასტროფულ შედეგებს გამოიწვევს. სწორედ აქ შემოდის თამაშში ორი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი სისტემა: ძრავის შეზეთვის სისტემა (ზეთი) და გაგრილების სისტემა (წყალი/ანტიფრიზი). ისინი განუყოფლად არიან დაკავშირებულნი და ერთობლივად უზრუნველყოფენ ძრავის ოპტიმალურ ტემპერატურაზე მუშაობას და მის ხანგრძლივ სიცოცხლეს.
ამ ბლოგში დეტალურად განვიხილავთ, როგორ მოძრაობს ძრავში ზეთი, რა გზას გადის ის თავისი ფუნქციების შესასრულებლად და როგორ თანამშრომლობს გაგრილების სისტემასთან, რათა თავიდან აიცილოს გადახურება და უზრუნველყოს თქვენი ავტომობილის გამართული ფუნქციონირება.
1. ძრავის ზეთის მოძრაობის ციკლი: სად იწყება და სად მთავრდება მისი მოგზაურობა?
ძრავის ზეთი მუდმივ მოძრაობაშია – ეს არის დახურული სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს ძრავის ყველა მოძრავი ნაწილის შეზეთვასა და გაგრილებას. მისი მოგზაურობა ასე გამოიყურება:
- კარტერი (Oil Pan): ზეთის მოგზაურობა იწყება კარტერში, ძრავის ქვედა ნაწილში, სადაც ზეთი ინახება, როდესაც ძრავა გამორთულია ან დაბალ ბრუნებზე მუშაობს.
- ზეთის ტუმბო (Oil Pump): ძრავის ამუშავებისთანავე, ზეთის ტუმბო იწყებს მუშაობას. ეს არის ძრავის მიერ მომუშავე ტუმბო (ჩვეულებრივ, გადაცემით ან ჯაჭვით), რომელიც მაღალი წნევით იწოვს ზეთს კარტერიდან. ტუმბო უზრუნველყოფს ზეთის მუდმივ ცირკულაციას მთელ სისტემაში.
- ზეთის ფილტრი (Oil Filter): ტუმბოდან გამოსული ზეთი პირველ რიგში ზეთის ფილტრში გადის. ფილტრი იჭერს და აკავებს ჭუჭყის ნაწილაკებს, ლითონის ნამსხვრევებს და წვის პროდუქტებს, რომლებიც ზეთში გროვდება. ეს უზრუნველყოფს, რომ ძრავისკენ მიმავალი ზეთი სუფთა იყოს, რაც გადამწყვეტია ძრავის ნაწილების ცვეთის თავიდან ასაცილებლად.
- მთავარი ზეთის არხი (Main Oil Gallery): გაფილტრული ზეთი შემდეგ შედის ძრავის მთავარ არხში – ეს არის დიდი მილი, რომელიც გადის ძრავის ბლოკის სიგრძეზე.
- გამანაწილებელი არხები: მთავარი არხიდან ზეთი მცირე ზომის გამანაწილებელ არხებში იყოფა, რომლებიც მიემართება ძრავის ყველა იმ წერტილამდე, სადაც შეზეთვაა საჭირო:
- მუხლუა ლილვისა და შემერთებელი ღეროების საკისრები: ეს არის ძრავის ყველაზე დატვირთული მოძრავი ნაწილები, რომლებიც უზარმაზარ ხახუნს განიცდიან. ზეთი მათ აცალკევებს და გაგრილებას უზრუნველყოფს.
- ამწე ლილვი (Camshaft): სარქველების მექანიზმის ნაწილები, რომლებიც ასევე მუდმივ მოძრაობაშია.
- დგუშები და ცილინდრის კედლები: ზეთი ქმნის თხელ ფენას დგუშებსა და ცილინდრის კედლებს შორის, რაც ამცირებს ხახუნს და უზრუნველყოფს კარგ დალუქვას.
- ტურბინა (თუ არსებობს): ტურბო დამტენები მუშაობენ უკიდურესად მაღალ ტემპერატურაზე და ბრუნებზე, ამიტომ მათ ინტენსიური შეზეთვა და გაგრილება სჭირდებათ.
- უკან დაბრუნება კარტერში: ნაწილების შეზეთვისა და გაგრილების შემდეგ, ზეთი სიმძიმის ძალის მეშვეობით ისევ კარტერში ჩაედინება, სადაც ციკლი თავიდან იწყება.
2. გაგრილების სისტემის როლი: წყალი ძრავის ტემპერატურის მარეგულირებლად
გაგრილების სისტემა ძრავის ოპტიმალური ტემპერატურის (დაახლოებით 90-105°C) შენარჩუნების მთავარი უზრუნველმყოფია. ის მუშაობს ანტიფრიზის/წყლის ნარევის ცირკულაციით.
- წყლის ტუმბო (Water Pump): ისევე როგორც ზეთის ტუმბო, წყლის ტუმბოც მუშაობს ძრავის მიერ და ატრიალებს გამაგრილებელ სითხეს მთელ სისტემაში.
- ძრავის ბლოკი და თავი: სითხე ცირკულირებს ძრავის ბლოკისა და თავის შიგნით არსებულ არხებში (წყლის პერანგი), სადაც ის შთანთქავს ძრავის მიერ გამომუშავებულ სითბოს.
- თერმოსტატი (Thermostat): ეს არის საკვანძო კომპონენტი, რომელიც არეგულირებს გამაგრილებელი სითხის ნაკადს რადიატორისკენ. როდესაც ძრავა ცივია, თერმოსტატი დახურულია, რაც სითხეს საშუალებას აძლევს სწრაფად მიაღწიოს ოპერაციულ ტემპერატურას. როდესაც ძრავა ცხელდება, თერმოსტატი იხსნება და ცხელ სითხეს რადიატორისკენ უშვებს.
- რადიატორი (Radiator): რადიატორი არის სითბოს გადამცვლელი მოწყობილობა, რომელიც შედგება მრავალი თხელი მილისა და ფარფლისგან. ცხელი გამაგრილებელი სითხე გადის ამ მილებში, ხოლო გარედან ჰაერი (რომელიც მანქანის მოძრაობით ან ვენტილატორით იქმნება) გადის ფარფლებზე, შთანთქავს სითბოს და აგრილებს სითხეს.
- ვენტილატორი (Cooling Fan): თუ მანქანა მოძრაობს დაბალი სიჩქარით ან გაჩერებულია (მაგ., საცობში), რადიატორს არ მიეწოდება საკმარისი ჰაერი. ამ დროს ავტომატურად ირთვება ელექტრო ვენტილატორი, რომელიც ჰაერს რადიატორში ატარებს და აგრილებს სითხეს.
- გამაფართოებელი ავზი (Expansion Tank/Reservoir): ეს ავზი აგროვებს გამაგრილებელ სითხეს, რომელიც ფართოვდება გაცხელებისას. ის ასევე უზრუნველყოფს სისტემის შევსებას სითხის დონის შემცირებისას.
3. როგორ გრილდება ზეთი წყლით/ანტიფრიზით? ზეთისა და წყლის გამაგრილებელი (Oil Cooler)
მაღალი წარმადობის ძრავებში, განსაკუთრებით კი ტურბინიან და დიზელის ძრავებში, ზეთის ტემპერატურა შეიძლება იმდენად გაიზარდოს, რომ მხოლოდ კარტერში გაცივება არ იყოს საკმარისი. სწორედ ამიტომ, ბევრ ავტომობილს აქვს ზეთის გამაგრილებელი (Oil Cooler).
- მუშაობის პრინციპი: ზეთის გამაგრილებელი არის მოწყობილობა, რომელიც ჰგავს პატარა რადიატორს, მაგრამ მასში გადის როგორც ძრავის ზეთი, ისე გამაგრილებელი სითხე (ანტიფრიზი). ეს ორი სითხე ერთმანეთს არ ერევა, მაგრამ მათ შორის ხდება სითბოს გაცვლა. ცხელი ზეთი გადის გამაგრილებელში, სადაც ის თავის სითბოს გადასცემს შედარებით გრილ ანტიფრიზს. ამრიგად, ანტიფრიზი აგრილებს ზეთს, შემდეგ კი თავად ანტიფრიზი გადის მთავარ რადიატორში, სადაც ის ცივდება ჰაერით.
- რისთვის არის საჭირო?: ზეთის ოპტიმალურ ტემპერატურაზე შენარჩუნება უზრუნველყოფს მის შეზეთვის უნარს. ზედმეტად გაცხელებული ზეთი თხელდება, კარგავს თავის დამცავ თვისებებს და ვერ უზრუნველყოფს საკმარის შეზეთვას, რაც იწვევს ძრავის დაზიანებას. ზეთის გამაგრილებელი ამ პრობლემას აგვარებს.
დასკვნა
ძრავის შეზეთვისა და გაგრილების სისტემები არის საინჟინრო შედევრი, რომელიც მუდმივად მუშაობს იმისათვის, რომ თქვენი ავტომობილის გული ოპტიმალურ პირობებში იყოს. ზეთის უწყვეტი მოძრაობა და მისი გაფილტვრა უზრუნველყოფს ნაწილების შეზეთვას და გაწმენდას, ხოლო გამაგრილებელი სისტემა, ზეთის გამაგრილებელთან ერთად, აკონტროლებს ტემპერატურას და ხელს უშლის გადახურებას. ამ სისტემების რეგულარული შემოწმება და მოვლა (ზეთის და ანტიფრიზის დროული შეცვლა, გაჟონვის შემოწმება) არის უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი თქვენი ავტომობილის ხანგრძლივი და უპრობლემო ექსპლუატაციისთვის. ნუ უგულებელყოფთ მათ, რადგან სწორედ ისინი უზრუნველყოფენ თქვენი მგზავრობის უსაფრთხოებასა და კომფორტს.
